ગુજરાતી સાહિત્ય ફોરમ આયોજીત વક્તવ્ય ના વક્તા હતા દિલીપસિંહ પરમાર . તેમણે કરેલા ગુજરાતના જળ સ્થાપત્ય મુખ્યત્વે વાવ ના તલસ્પર્શી અભ્યાસનો લાભ શ્રોતાજનો ને તેમના વક્તવ્ય દરમ્યાન આપ્યો. આપણી ભારતીય કળા સંસ્કૃતિ સમી વાવ સ્થાપત્ય માં ગુજરાત મોખરે કહી શકાય .
ગુજરાતની વાવો કેવળ જળસંગ્રહ અને લોકમિલાપ સ્થળ નથી, બલ્કે આધ્યાત્મિક મહત્વ પણ ધરાવે છે. મૂળભૂત રીતે તેનું સ્વરૂપ સાવ સીધુંસાદું હતું. પણ વર્ષો જતાં જટિલ થયું હતું. માત્ર જળસંગ્રહ નો હેતુ હોત તો સાદા કૂવા કે તળાવ બાંધી શકત , પણ જટિલ બાંધકામ શા માટે એ પ્રશ્ર્ન અભ્યાસ કરવા પ્રેરણા આપે છે. કદાચ પાણીની પવિત્રતાનાં પ્રાચીન વિચારને પાષાણ દેવોના સ્વરૂપને કોતરીને મહત્વ આપવાનો હેતુ હોઈ શકે. ભારતીય કળાનો આ અમૂલ્ય વારસો માત્ર તેના બાહ્ય સૌદર્ય ને માણવું એ પ્રયાપ્ત નથી , સ્થાપત્ય ને માણવું હોય તો આંતરિક સ્વરૂપ ને આંતરિક સૌંદર્ય પણ સમજવું પડે.
આપણા ધાર્મિક ગ્રંથો, પુરાણો , વેદો તથા વૈદિક પરંપરામાં બ્રહ્માંડના પાંચ મૂળભૂત તત્વો આકાશ, જળ, વાયુ, અગ્નિ ને પૃથ્વી ને કહ્યા છે. આપણી પરંપરામાં જળતત્વને આરાધ્ય દેવ ,એટલે વરુણ દેવનું મહત્વ પૂરાણોમાં દર્શાવ્યું છે. જળતત્વ એટલે શુધ્ધતા ને પવિત્રતાનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે.
ગુજરાતની વાવ એટલે કે જળમંદિરનો ખજાનો કહી શકાય. ભારતમાં સૌથી વધુ વાવનું નિર્માણ પૌરાણિક અને રાજા રજવાડાંના કાલખંડમાં ગુજરાતમાં કરવામાં આવ્યું હશે. રાજાઓ જ્યારે પ્રવાસ કે રણસંગ્રામ માં હોય ત્યારે વિશ્રામ માટે, પાણીનીજરુરત પૂરી કરવા તથા નહાવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતું હશે, તેમ માનવામાં આવે છે. સાથે ધાર્મિક માન્યતા જોડાવાથી પાષાણમાંથી દેવી દેવતાઓની મૂર્તિ કંડારી તેથી ઉત્કૃષ્ટ કળા વારસો આપણને મળ્યો છે , તેના બાહ્ય સૌંદર્ય સાથે આંતરિક સૌંદર્ય સમજીશું તો જ આપણે તેને જાળવી શકીશું , તે બાબત પર દિલિપસિંહે ભાર મૂક્યો.
ગુજરાતની વાવ વિષે માહિતી આપતાં તેમણે જણાવ્યું કે છઠ્ઠી થી સાતમી સદીમાં ઘણી વાવોનું બાંધકામ ગુજરાતમાં થયું . અગિયારમી સદીમાં રાણકી વાવનું નિર્માણ થયું. ઇતિહાસ રાજા ભીમદેવની પત્ની ઉદયમતી એ પતિ ના મૃત્યું બાદ તેની યાદમાં કરાવ્યું હતું, પણ તે વાત સાથે દિલીપસિંહ સહમત નથી. વાવ રાણી ના નામ સાથે જોડાયલી છે , રાજા હયાત ન હોય ત્યારે રાણી નહીં પણ રાજમાતા કહેવાય. ઓછામાં ઓછા 25 થી 30 વર્ષ વાવના નિર્માણમાં લાગ્યા હશે, તેથી એ લોકવાયકા હોઇ શકે તેમ માની શકાય.
રાણકી વાવની સમકાલીન ઘણી વાવનું નિર્માણ થયું . અમદાવાદની આશાપુરી વાવ 12 મી સદી ની છે. શૈલી અને ઇસ્લામિક સ્થાપત્યનો સમન્વય છે. જૂનાગઢ પાસે અડી કડી ની વાવ, રા નવઘણ કૂવો જાણીતા સ્થાપત્ય છે . રાણકી વાવને તો world heritage માં સ્થાન મળ્યું છે. તેની કોતરણી બેનમૂન છે. ગુજરાતની વાવ આપણો સાંસ્કૃતિક વારસો છે.
ખૂબ જ માહિતીપ્રધાન આપનું વક્તવ્ય હતું દિલીપસિં ભાઈ ફરી ક્યારેક માત્ર રાણકી વાવ વિશે વધુ માહિતી મેળવવા આપનો લાભ મળશે તેવી આશા.
કોકિલાબહેન અને પરિવારના સભ્યો નો ખૂબ ખૂબ આભાર.
Shri Dilipsinh Parmar was born in 1972. He is currently serving as a senior surveyor in the office of District Inspector of Land Records.
For over twenty years, he is involved in the construction and architecture of the step wells and temples. In addition, he has done planning and interiors for many housing and commercial complex at Jamnagar.
His hobbies include Indian music (he has learnt to play Sitar from Bachubhai Shastri). He has also taken training in painting. He likes to read books on philosophy, religion, history, archaeology, and temple architecture.
He has developed special interest in poetry due to teachings of Shri Satishchandra Vyas. He likes to read the works of authors like Kaka Kalelkar, Vinoba Bhave, Manubhai Pancholi ‘Darshak’, K.M.Munshi, Dhumketu, Gunvantrai Acharya, Umashankar Joshi and Suresh Joshi in Gujarati and Vasudev Sharan Agrawal, Radhakumud Mukherjee, Ray Krushn Das, Raahul Saankrutyayan, Kaviraj Gopinath, Purushottam Agrawal, Vachaspati Gairala, in Hindi.
He likes the books written by expert archaeologists like Madhusudan Dhaanki, Narottam Palan, Manibhai Shastri and Hariprasad Shastri.
