ગુજરાતી સાહિત્ય ફોરમ દ્વારા ભારતીય સંસ્કૃતિ ને ઉજાગર કરતું વક્તવ્ય યોજાયું, વક્તા હતા
ઈશાની પંડયા. યુવા વર્ગ જે પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ તરફ આકર્ષિત છે તેને ભારતીય સંસ્કૃતિ ની મહત્તા દર્શાવવાનો નમ્ર પ્રયાસ  આદરણીય કોકિલાબહેન દ્વારા  ગુજરાતી સાહિત્યના મંચ પર કરવામાં આવ્યો તે ખરેખર સરાહનીય છે.      
આપણી ભારતીય પરંપરા   વિશ્વ માં એકમાત્ર તેની વિવિધતામાં એકતા ને લીધે  unique છે.  એ પરંપરા એટલે આપણી સંસ્કૃતિ . સંસ્કૃતિ  ઘણાં પરિબળો પર આધારિત છે. સંસ્કૃતિ ની પરિભાષા એટલે માનવ સહજ સ્વભાવ . પ્રાણીમાત્રમાં પ્રકૃતિ સહજ અલગ અલગ સ્વભાવ હોય છે. સારા ને નરસા ગુણોથી સ્વભાવ બંને છે. જ્યારે  નરસા ગુણોનું આધિપત્ય  માનવની પ્રકૃતિ પર હાવી થાય ત્યારે વિકૃતિ ઉત્તપન્ન થાય.   અલગ અલગ જગ્યા એ અલગ અલગ પ્રકૃતિ થી જે સમાજનું નિર્માણ થાય તે સંસ્કૃતિ.                                  
ભારતના પરિપેક્ષમાં વાત કરીએ તો  વિશાળ દેશમાં   ભાષા, પહેરવેશ, આબોહવા, ભૌગોલિક પરિસ્થિતિ અલગ છે, રીતિરીવાજ અલગ છે છતા વિવિધતામાં એકતા છે.  યુ એસ, કેનેડા  યુરોપ જેવા દેશો માં પણ  વિવિધતા  છે પણ ત્યાં લોકો અલગ અલગ જગ્યાઓથી  ત્યાં જઈ સ્થાયી થયા છે. ભારતમાં સંસ્કૃતિ સ્થાયી છે જે  unique છે. ઈશાની બહેને આ વાત વૈવિધ્યસભર વાનગીના રસથાળના ઉદાહરણ દ્વારા ખૂબ સુંદર રીતે સમજાવી.
                                                         
ભારતમાં સૌ પ્રથમ  સિંધુનદીના કાંઠે સંસ્કૃતિ વિકસી જે સિંધુખીણની સંસ્કૃતિ તરીકે જાણીતી થઈ, કાળક્રમે ગ્રીક આવ્યા, તેમણે સિંધુ ને બદલે હિંદુ નો ઉચ્ચાર કર્યો તેથી હિંદુ સંસ્કૃતિ તરીકે ઓળખાઇ. લગભગ 5000 થી 6000 વર્ષ પહેલાંના જે seal  મળ્યા એના આધારે ત્યારની પરંપરા વિશે અભ્યાસ કરતાં જણાયું કે  કે કોઈ ચોક્કસ સામાજિક માળખું નહતું , કોઈ ભગવાનની પૂજા અર્ચનાનો પણ ઉલ્લેખ મળતો નથી . પુરાતત્ત્વ દ્વારા ખોદકામ દરમ્યાન પશુપતિ, શિવ  ને મધર ગોડ ના seal  પરથી ધીરે ધીરે ધર્મ આકાર પામ્યો હશે તેમ જણાય છે .
                                   
ત્યારબાદ વેદિક સમયગાળો આવ્યો  તેમાં ચાર વેદો અસ્તિત્વમાં આવ્યા જે મૌખિક સ્વરુપે હતા. પછી ધીમે ધીમે વ્યવસ્થિત સમાજ ની રચના થઈ તેમાં મુખ્ય ચાર લક્ષ હતા ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ . વૈદિક સંસ્કૃતિ માં ધર્મ માં આસ્થા આવી, સાથે સાથે નાસ્તિકતા પણ સમાજમાં આવી . જે પણ બદલાવ આવતો ગયો તેને સમાજ સ્વીકારતો ગયો.  કુદરતી આફત અને ઘણા ઉતાર ચડાવ સાથે સમાજ ટકી રહ્યો કારણે લોકોમાં સ્વીકારવૃતિ હતી. આપણી સંસ્કૃતિ સમકાલીન મેસોપોટેમિયા ને બેબીલોનની પણ હતી, તેમની સાથે વાણિજ્ય સંબંધો પણ હતા પણ કાળક્રમે સમૃધ્ધ સંસ્કૃતિ વિનાશ પામી.
             
આપણી સંસ્કૃતિ ના પાયામાં ‘ વસુદેવ કુટુમ્બ કમ્’ ની ભાવના હતી જે આજ પર્યંત ટકી રહી છે. વિશ્વ કલ્યાણ ની ભાવનાને લીધે દરેક ધર્મ પ્રત્યે સમભાવના છે તેને કારણે ઘણાં સંપ્રદાયો અસ્તિત્વમાં આવ્યા. જ્યારે  સાતમી , આઠમી સદીમાં  હિંદુ ધર્મ માં અસ્થિરતા આવી ત્યારે શંકરાચાર્ય  આવ્યા ને ધર્મ ને ઉગારી લીધો. જગત મિથ્યા છે ને બ્રહ્મ જ સત્ય છે  તેનું ભાન કરાવ્યું . ભારતની ચારે દિશામાં વિસ્તરેલી વિવિધ સંસ્કૃતિ ને એક તાંતણે જોડવા ચાર મઠની સ્થાપના ચાર દિશામાં કરી.  
                       
મધ્યકાલિન ભારતમાં પરદેશી દ્વારા સતત આક્રમણો થયા, તે વખતે ભક્તિ ચળવળ ને સુફીચળવળ ને લીધે સંસ્કૃતિ ટકી ગઈ .  ભક્તિ ચળવળ માં સગુણ અને નિર્ગુણ ભક્તિ જેમાં મીરાબાઈ, નરસિંહ મહેતા અને તુલસી દાસે  લોકોનો મનોબળ ટંકાવી રાખવા અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો. વળી સુફી ચળવળ ની નિર્ગુણ ભક્તિમાં કબીર, નાનક  તો કેમ ભુલાય?
                                       
પછી આધુનિકતા આવી ત્યારે એવો દોર ચાલ્યો કે આધુનિક સમાજમાં બધું જ ખરાબ છે. જૂનું હતું તેજ સારું હતું , નવું સ્વીકારવા સમાજ તૈયાર નહતો તેવે વખતે સમાજ સુધારક ( social reformer)   વિવેકાનંદ, દાયારામ સરસ્વતી ને રાજારામ મોહનરાયે  સમાજને ઉગારી લીધો .
                                       
વૈદિક સમયકાળમાં પશુપતિ નાથ નું મુદ્રણ (seal) મળ્યું   જે  protected હતા , પછી ત્રિમૂર્તિ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ  મહેશ  દેવો તરીકે પ્રસ્થાપિત થયા. જેઓવિનાશ ને પણ સૃષ્ટિ ના એક ભાગ તરીકે સ્વીકારે છે . જયાં સર્જન છે ત્યાં વિનાશ છે એસનાતન સત્ય છે . પ્રકૃતિ નો એ નિયમ છે  . એની સાથે હિંદુ સંસ્કૃતિ ની માન્યતા દ્રઢ થઈ જે થાય તે સારા માટે . સંસ્કૃતિ જ  વિપરીત સંજોગોમાં ટકી રહેવા બળ પ્રદાન કરે છે.
                     
ચૌલા રાજ્યકાળમાં નટરાજની મૂર્તિ મળી આવી. એ માત્ર ઉત્તમ કળા નો નમૂનો નથી પણ તેની કારીગરીમાં જે બારીકાઈ દર્શાવવામાં આવી છે.  અર્ધનારીશ્વર નું પ્રતિક ની ખૂબી  કાનની વાળી માં છે, ડમરું એ નાદ ની ઉત્પત્તિ નું પ્રતિક છે , મૂર્તિની ફરતે ગોળ ચક્ર   અવિરત ચાલતા જન્મ અને મરણ ના ફેરાનું સૂચન કરે  છે. મૂર્તિ નુંઅદ્દભૂત વિવરણ સાંભળીને સૌ તાજ્જુબ બની ગયા.  
                                         
નટરાજની મૂર્તિનું નૃત્ય સાથે પણ અદ્દભૂત જોડાણ છે. આપણાં ચાર વેદોના સમન્વય થી નાટય વેદ ની રચના થઈ છે.    નાટય શાસ્ત્ર એટલે સંગીત અને નૃત્ય . તેમાં પણ તાંડવ નૃત્ય પુરુષ અને લાસ્ય સ્ત્રી ના ભાવ  ને લાગણી ને પ્રદર્શિત કરે છે. નૃત્ય ના બેપ્રકારમાં ભારત નાટયમ  દેવોની આરાધના માટે દેવદાસી  દ્વારા મંદિરમાં  કરવામાં આવતું, જ્યારે કથક  દરબારમાં થતા નૃત્યનો પ્રકાર છે.  તેમાં  ફેરફાર ને અવકાશ આપવામાં આવ્યો છે અને તેમાં તે આધારિત ઘરાના છે.
                               
આપણું શાસ્ત્રીય સંગીત પણ એટલું જ સમુધ્ધ છે . બદલાતી  ઋતુ અને પ્રહરના અલગ અલગ રાગ ની અસર વિષે વાત કરતાં તાનસેનના સંગીતને બિરદાવ્યું હતું. પંડિત ઓમકારનાથ ના જીવન ના પ્ર સંગ નો ઉલ્લેખ કરી દીપક રાગ ની અસર વિશેષ ની વાત કંઈ પરીકથા નથી તે  જણાવ્યું હતું,   આભાર ઈશાની બહેન
                               
આભાર કોકિલાબહેન અને પરિવારના સભ્યોનો

‍