ગુજરાતી સાહિત્ય ફોરમ દ્વારા આયોજીત વક્તવ્ય  સ્વામી આનંદ લેખન અને વિચાર ના વક્તા હતા
ઉર્વિશ કોઠારી.  સ્વામી આનંદનું સાહિત્ય ક્ષેત્રે મોટું કામ અને પ્રદાન છે, પણ તેમના લખાણની એટલી નોંધ ન લેવાના કારણે ઓછું જાણીતું નામ છે. ઉર્વિશ ભાઈએ તેમના સાહિત્યનો  અભ્યાસ કર્યો ત્યારે પત્રકાર તરીકે વિર્ચાયું કે તેમનું લખાણ અને વિચાર  લોકો સુધી પહોંચવા જોઈએ એના સંદર્ભ માં   તેમણે વક્તવ્યનો વિષય સ્વામી આનંદ પસંદ કર્યો.
                             
સ્વામી આનંદનું મૂળ નામ હિંમતલાલ દવે.  નાનપણ માં સાધુનો ભેટો થતા માત્ર દસ વર્ષની ઉંમરે  ઘેરેથી  ભાગી ગયા.  વર્ષો ના હિમાલય ના રઝળપાટ પછી  સાચું જ્ઞાન લાધ્યું  કે મોક્ષ સંસારથી
દૂર રહેવામાં નથી પણ જનહિતના  કામ કરવાથી મોક્ષ ની પ્રાપ્તિ થાય છે.   તે વખતે દેશ ગુલામ હતો એટલે આઝાદી માટે કામ  કરવું જોઈએ તેમ લાગ્યું.  તેઓ રામકૃષ્ણ મિશનમાં  જોડાયા.  સ્વામી માત્ર ચાર ચોપડી
મરાઠીમાં  ભણેલા.  જન્મે તેઓ ગુજરાતી પણ અલગ અલગ સ્થળ ના વસવાટને કારણે ઘણી  ભાષાની તેમના પર અસર લખાણમાં જોવા મળેછે.  મકરંદ દવે સાથેના પત્ર વ્યવહારમાં તેમણે તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, તેમને વ્યાકરણ નું જ્ઞાન નથી, જે  અનુભવું છું,તે ગદ્ય માં ઉતારવા પ્રયત્ન કર્યું છું . તેથી જ તેમના સાહિત્ય માં  
Reality છે.  કાકા સાહેબ કાલેલકર સાથે તેઓ લોકમાન્ય ટિળકના શિષ્ય બન્યા, આમ તેમનો સાહિત્ય અને રાજકારણ માં કાકા સાહેબ કાલેલકર સાથે સાથે  જ પ્રવેશ થયો.  કાલેલકર સાથે હિમાલય નો પ્રવાસ કર્યો. હિમાલય દર્શન ના અનુભવો નું કાલેલકર સાહેબે પુસ્તક પણ લખ્યું છે.  હિમાલયમાં રહેતા સાધુઓ વિશેની ઘણી ચમત્કારીક વાતોની ભ્રમણા લોકો માં પ્રવર્તે છે પણ સ્વામી જણાવે છે કે  આવી માન્યતાને સમર્થન કરતો કોઇ અનુભવ કે તેવાસાધુ મહાત્મા નો હિમાલયના પ્રવાસ દરમ્યાન ભેટો થયો નથી.
                       
હિમાલય થી પાછા આવ્યા પછી તેમણે ભગવા કપડાં ઉતારી નાંખ્યા, ગાંધીજી સાથે જોડાયા. તેમના લેખન કળાને ગાંધીજી એ બિરદાવી ને નવજીવન  પ્રકાશનનું સંચાલન સ્વામીને સોંપ્યું .  તેમની વહીવટી કુશળતા ને કારણે 50,000 રૂપિયા જેવી તે માતબર ગણાતી રકમ બચાવી ગાંધીજી ના હાથમાં મૂકી. સરદાર વલ્લભ ભાઇ ના ભાષણો ની નોંધ પણ તેમણે લખી હતી,  નાયબ વડાપ્રધાન થયા પછી સરદારે
તેમના કાર્યાલયની જવાબદારી સોંપવા બોલાવ્યા પણ તેનો તેમણે અસ્વીકાર કર્યો .
                             
લગભગ 85 વર્ષ જેટલું જીવ્યા ત્યાં સુધી  સમાજલક્ષી પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા રહ્યા. તેમણે સાથે સાથે લેખન પણ ચાલુ રાખ્યું .  તેમના પુસ્તકોનું પ્રકાશન પણ કરવામાં બધાં ની વારંવાર વિનંતી પણ માન્યા નહતા .  તેઓ માનતા તેમનું સાહિત્ય કેટલુંક લોકબોલી અને તળપદી ભાષામાં લખાયેલું છે, તે શુધ્ધ ગુજરાતી નથી તેથી  પ્રકાશિત કરી શકાય નહી.   તેમણે ઘણાં સ્વજને અને મિત્રો ગુમાવ્યા પછી તેમણે પ્રકાશક ને તેમના સાહિત્યને પુસ્તકરુપે પ્રકાશિત કરવાની સંમતિ આપી . તેમનાં જુદા જુદા પુસ્તકો ઉત્તમ સામગ્રી માં મૂકવાનાં આવેશે. માત્ર ચાર જ ચોપડી ભણેલાં  સ્વામી આનંદનો ભાષા પર કાબૂ અપ્રિતમ હતો.  તેમણે રાજકારણ, ધર્મ,  સમાજ ને સાહિત્ય માં ઉંડું ખેડાણ કર્યું હતું.  તેઓ માનતા કે રાજકારણ માં ધર્મ આવવો ન જોઇએ. ઇશુ ખ્રિસ્તના  પ્રવચનો નો ગુજરાતી માં અનુવાદ કર્યો .  ઈશુ સાથે ભાગવત ને પણ સરખાવ્યા. માછી ભાગોને મહેરામણ ના લખાણ માં અનાવિલ બોલી માં છે. માનવતા ધર્મ ને મહત્વ આપતા . તેઓ માનતા કે  અણહક નું સમાજ પાસેથી લેવું નહીં, જેટલું લો તેનાથી દસગણું પાછું આપવાની વૃત્તિ હોવી જોઇએ.  ઉર્વિશ ભાઈએ તેમનાં ગદ્ય લખાણો નું પઠન કર્યું . મોહનજી ઉદર નરમ પ્રકૃતિનો માણસ  અને પત્ની ભીખીબાઇનું પાત્ર સ્વામી એ સુંદર રીતે આલેખ્યું છે.
                         
ધરતીની આરતી  પુસ્તક અને  જૂની મૂડી   શબ્દ સંગ્રહ ખરેખર  આપણને લોકબોલી નો પરિચય કરાવે છે. ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી નો પણ  પુરસ્કાર મળેલ પણ તેનો પણ તેમણે અસ્વીકાર કર્યો હતો.   તેમના પુસ્તકના એક પાનાંમાં મોહનજી ઉદરની વાત છે તે ઉર્વિશ ભાઈએ દક્ષિણ ગુજરાત ની ખાસિયત સમી ભાઠેલી ભાષા ભરેલીમાં વાત કરી . તેમાં ન્યાત બહાર મૂકેલા મોહનજીને સમાજમાં પાછા માનભેર બોલાવે, તે માટે પત્ની ભીખી બાઇ નો નુસખો રમૂજ  ઉત્તપન્ન કરાવે છે પણ સાથે સાથે  તે વખતના સમાજ પ્રવર્તતા ન્યાતિવાડા પ્રથા ની સમજણ પણ આપે છે.
                               
ઉર્વિશભાઇ આપનો  આપનો ખૂબ ખૂબ આભાર સ્વામી આનંદના પરિચય બદલ.
 
કોકિલાબહેન અને તેમના પરિવારના સભ્યો નો પણ ખૂબ ખૂબ આભાર

‍